In de serie Kijkje in de Keuken (KiK) gaan aanbieders van innovatieve woonconcepten, opdrachtgevers en toeleveranciers bij elkaar kijken naar het echte werk. Wat zijn de uitdagingen? Hoe kunnen vraag en aanbod beter op elkaar aansluiten? Tijdens deze KiK nemen we een kijkje in het prototype van het Flow woningconcept van BAM Wonen, met hout als duurzame basis.
Het is volle bak in Lelystad, waar ruim 60 leden te gast zijn bij BAM Materieel in Lelystad. Of we wel bij het juiste adres zijn? Jazeker. Want hier, tussen de tunnelbekistingen en de bouwplaatsvoorzieningen, heeft BAM Wonen het eerste prototype van haar nieuwe woningconcept Flow gebouwd. Droog, van hout, in een hal. Voordat we vol verwachting de woningen gaan bekijken is het woord aan Dasja Wickenhagen. Zij heeft bij BAM al meer dan 25 jaar ervaring in conceptuele woningbouw en innoveren zit in haar DNA. Ze legt uit welke innovatiereis er is afgelegd om tot dit vernieuwende woningconcept te gekomen.
Dasja Wickenhagen van BAM Wonen licht de innovatiereis van het woningconcept Flow toe.
Innovatiereis
“Traditioneel gezien zijn we als BAM een tunnelbouwer. Het merendeel van onze woningen wordt succesvol volgens deze methode gerealiseerd. Maar de markt verandert en de huidige manier van bouwen staat onder druk. We zijn op een blanco bladzijde gestart en hebben het huidige casco van onze woningen losgelaten. Verder willen we woningen gaan bouwen volgens een gestandaardiseerd proces, zonder dat het een standaardproduct wordt. Duurzaam, snel en betaalbaar. Met deze opdracht zijn we vertrokken. Hiervoor gebruikten we de innovatiemethode VOORT, wat staat voor Vertrekken, Ontdekken, Ontwikkelen, Reflecteren en Terugkeren. De ontdekkingsfase was een interessante, omdat we een technisch georganiseerde organisatie zijn. Je moet dan buiten je comfortzone treden, met klanten gesprekken voeren, behoeftes peilen zonder ze technisch op te willen lossen en inspiratie opdoen bij bedrijven buiten onze business. Een intensieve fase waar veel ideeën worden opgedaan. Deze ideeën zijn we verder gaan ontwikkelen tot een zestal basisconcepten. Dat is uitgewerkt tot tekeningen, modellen en omschrijvingen. Deze hebben we getoetst in de markt met een onderzoeksbureau. Daar kwamen zo’n 200 reacties per concept uit, welke we uitvoerig hebben geanalyseerd. Uiteindelijk hebben we twee concepten verder uitgewerkt en er een businesscase van gemaakt: Flow Flex en Flow Sense. Flex is ontworpen vanuit flexibiliteit en Sense vanuit beleving.”
‘Toen begon het pas’
“De flow zat er lekker in, maar na de innovatiereis begon pas het echte werk. We wilden af van de tunnelbekisting en het in het werk storten van beton. We onderzochten onder andere houtskeletbouw, prefabbeton, staalframebouw en CLT. Prefab viel af, want daar is veel zwaar materieel en transport voor nodig. Het bracht niet de stap die we hoopten te maken. Staalframe is licht en maatvast, maar staal heeft niet de beste papieren als het gaat om duurzaamheid. Onze klanten vinden het ook een ingewikkeld materiaal. En dus bleven er twee houtsystemen over. We hebben gekozen voor houtskeletbouw met een kern van CLT, welke volledig remontabel is. Een droog bouwsysteem, zonder natte verbindingen. Dat is voor een bedrijf dat beton ademt echt een enorme verandering.”
Modulair denken
“De basis van Flow Flex bestaat uit vier modulaire componenten: de trap, waarin al het leidingwerk wordt weggewerkt, de energiemodule waarin alle installaties worden geplaatst, de badkamer en de meterkast met toilet. De meterkast met toilet wordt wind- en waterdicht gemaakt en alvast op de bouwplaats neergezet, zodat nutsbedrijven de benodigde aansluitingen in orde kunnen maken. De rest van de woning wordt off-site gebouwd en later om de meterkast heen geplaatst. De CLT-kern kun je naar achter of naar voren plaatsen, waardoor er veel verschillende indelingen mogelijk zijn. Voor klanten als corporaties, beleggers, ontwikkelaars is dat heel interessant. Combineer de 3D-modules met talloze variabele elementen en je kunt meer dan 10.000 verschillende indelingsvarianten maken. Het mooie is dat we verschillende beukmaten in variatie naast elkaar kunnen zetten binnen één project. Verder hebben we alle stabiliteit uit de middenkern gehaald, zodat de gevels vrij te ontwerpen zijn door de architect. Het resultaat? Een gestandaardiseerd proces, zonder een standaardproduct.”
Met Flow Sense gaan we een stapje verder. Dat gaat over het fysieke, mentale en sociale welzijn van bewoners verbeteren. Dit doen we door woningen te bouwen met een afwijkende indeling en sfeer. Er is veel aandacht voor factoren als licht, lucht, geluid, temperatuur en veiligheid. Er wordt naast hout gewerkt met biobased en lichte materialen, zoals ecologische verf en akoestische wandafwerkingen. Veel meer ontworpen vanuit beleving.”
Prototype uitwerken
Terug naar de basis. “We wilden een conceptueel, landelijk toepasbaar woningconcept welke off-site te bouwen is met eenvoudige assemblage on site”, licht Dasja toe. “Een circulair en duurzaam woningconcept met hout als uitgangspunt. Met de keuze voor houtskeletbouw kwamen we voor nieuwe keuzes te staan. We wilden bijvoorbeeld geen dure, ingewikkelde installaties die veel ruimte innemen. We hebben gekozen voor extra goede isolatie met elektrische verwarming en bijvoorbeeld zonwerking en zonwerend glas. Geen warmtepomp dus. Ons doel: warmte buiten houden in de warme zomers en warmte binnen houden in de winter.”
Een andere keuze die is gemaakt, is het prefabriceren van de meterkasten. “Die staan als één van de eerste modules op de bouwplaats, zodat de aansluitingen van de nutsvoorzieningen eerder kunnen starten. In onze eigen houtskeletbouwfabriek worden de elementen gefabriceerd. Volledig door de computer aangestuurd. Onze modellen worden steeds slimmer. We gaan naar parametrische engineering, waarbij iedere gemaakte keuze meebeweegt in het model. Zo’n digitaal platform, een gecombineerd model met koperskeuzes waar verschillende partijen mee worden aangestuurd, vergt veel denkwerk aan de achterkant. We willen naar een file to produce aansturing van de fabriek met zo min mogelijk arbeid. Woningscheidende wanden, vloeren, kappen en gevels worden compleet vanuit de fabriek aangeleverd. Eén woning assembleren we binnen één dag. Met het assembleren hebben we veel getest. Hoe past het? Hoe lang zijn we ermee bezig? Hoe is de kwaliteit van geluid- en luchtdichtheid?”
Op de vraag of er ook is overwogen om off-site te assembleren is Dasja helder: “Het is zó slim gemaakt dat het plug and play is. Off site assembleren in combinatie met transport blijft ‘een dingetje’. Het proces is strak georganiseerd om snel door te kunnen stapelen. Het moest eenvoudig worden hè?!”
Het echte werk
Tijd voor datgene waar iedereen zo nieuwsgierig naar is: het prototype van Flow. Het weer zit mee, dus een frisse wandeling over de werf komt goed uit. In de hal, tussen de tunnelbekistingen, staan de prototypes gebroederlijk naast elkaar te pronken. “Hier hebben we alle testen uitgevoerd en de woning met de bredere beukmaat is volledig aangekleed.” We staan met twintig man in de woonkamer. Krap voelt het allerminst. In het zicht zijn de CLT-wanden van de trapmodule die de kern vormen. Daarmee zie je nog enigszins dat de woning van hout is gemaakt, want verder voelt het als een ‘normale’ woning. Mensen kloppen op de muren om nog even te checken of het wel echt van hout is. Er wordt instemming geknikt. “Het is best bijzonder dat we hier al staan in een toch wel conservatieve branche”, merkt iemand op. “De traditionele manier van bouwen en ontwikkelen past ook niet meer bij deze tijd. Er is nog steeds woningtekort en vanuit de overheid wordt gevraagd om oplossingen die tot versnelling van woningbouw kunnen leiden.”
Ook de aanwezige corporaties zijn geïnteresseerd, maar willen graag zekerheid op het gebied van beheer en onderhoud. Iemand van Domijn wil graag de technische details bespreken om te voorkomen dat er niet alsnog over 10-15 jaar van alles vervangen moet worden. Dat vooroordeel komt helaas door ervaringen waar we op dit moment in de praktijk mee te maken hebben. Het is fijn om vanuit deze ervaring met BAM het gesprek aan te gaan.” Een interessante optie die geopperd wordt is leasen. “Stel dat conceptuele bouwers dit soort woningen in een leaseconstructie kunnen leveren, dan ligt ook de kwaliteit en de zekerheid in beheer en onderhoud bij de bouwende partij. Dat maakt de overgang naar conceptuele houtbouw woningen misschien nóg interessanter.” Kortom, conceptueel bouwen in hout zit in the flow, maar er blijft nog genoeg om over na te denken.
Tekst & Beeld: Redactiegasten