Terugblik op de Wkb Kennissessie 21-4

De Wet Kwaliteitsborging (Wkb) treedt per 1 januari in. Je gaat voor een bouwplan niet meer naar de gemeente, maar moet een zogenoemde kwaliteitsborger inschakelen. Voor de ene organisatie een hoofdbreker, voor de andere een kwestie van proefdraaien ‘en gaan’. Rondom de bouwvergunning gaat er dus nogal wat veranderen. Reden om al onze leden voor een themasessie bij elkaar te roepen en ervaringen te delen.

De schema’s die deze ochtend bij Heijmans in Rosmalen op de schermen voorbij komen, tonen aan dat het geen simpele zaak gaat worden voor de aannemer. De ene processheet na de andere vliegt voorbij. Wat moet je wel doen, wat niet? De Wkb is geen appeltje eitje. Veel gedoe, saaie regels, veel controleren, meer administratie en steeds die ‘hoe dan’ vraag. Of je er als bouwer zo blij van wordt? Het doel van de Wkb is dat bouwbedrijven de kwaliteit van hun werk beter controleren. Zo kan de bouwkwaliteit van gebouwen verbeteren door minder bouwfouten en gebreken. Kortom, wat je bedenkt moet je goed vastleggen én uitvoeren.

Gelukkig is het niet alleen maar kommer en kwel. Veel aanwezige conceptaanbieders in de zaal wachten met smart op de nieuwe wet, omdat ze er al klaar voor zijn. Zo’n 2,5 jaar geleden is vanuit het netwerk gestart met proefprojecten met zes aanbieders. Hoe ver zijn ze ermee? Zijn er punten voor verbetering om in ‘het nieuwe gareel’ te komen?

Kies een instrument dat bij je past

In de stoel zit Arno Kleisterlee van Heijmans Woningbouw. Hij vertelt dat Heijmans door het hele land aan zo’n 15 proefprojecten heeft gewerkt. “De eerste stap die we maakten is de keuze voor het instrument en de kwaliteitsborger, door te onderzoeken waar de Wkb onze processen raakt. Wij willen als Heijmans bijvoorbeeld zelf aan het stuur zitten en onze eigen risicoanalyses doen. Zo zijn we bij het kwaliteitsborgingssysteem VKB (Verbeterde Kwaliteitsborging) van SWK uitgekomen.” Een instrument waar Marco van Meel en Nathalie Versnel-Offermans van SWK deze ochtend ook een toelichting op geven. “In dit systeem hebben we zelf een belangrijke rol bij het aantonen van de daadwerkelijk geleverde kwaliteit. De kwaliteitsborger ziet erop toe dat we de kwaliteit inderdaad ook naar behoren vastleggen, zodat bij gereedmelding van het bouwwerk een verklaring kan worden afgegeven. De mate van beheersing van onze eigen processen bepaalt de mate waarin de kwaliteitsborger aanvullende controles moet uitvoeren. Het gaat om omgekeerde bewijslast door aan te tonen wat we goed hebben gedaan. Dat zijn we niet gewend. Meestal leggen we alleen fouten vast. Aandachtspunt is de zelfcontrole van onderaannemers. Zij moeten afspraken nakomen en zichzelf controleren. Het moet bij iedereen in de keten het DNA zitten, niet alleen bij de hoofdaannemer.”

Roos van Empel - Smeets in gesprek met directeur bij Heijmans Woningbouw Zuidwest, Arno Kleisterlee.

De grootste uitdaging in de proefprojecten was het oplevertraject. “Een groot project lever je nooit in één keer op. De tijd tussen afmelden en ingebruikname van deelprojecten willen we zo kort mogelijk houden. Het was een zoektocht hoe we dan de verklaringen compleet konden maken. En vergeet het keuzeproces van je kopers niet. Dat gaat overal dwars doorheen.”

De conclusie uit de 15 proefprojecten? “Het was duur oefenen. De grote kunst is om de uitvoerder mee te krijgen en dat co-makers het goed organiseren. Daarom hebben we in iedere regio een Wkb-adviseur aangesteld. Mijn tip is om vandaag nog te gaan beginnen, want er komt een behoorlijk administratief proces op je af. Kies een kwaliteitsborger en ga aan de slag. Anderzijds ben ik ook realistisch. Is de kwaliteit van het geleverde product op orde en klopt het proces? Dan is het alleen nog een kwesties van kwaliteitscontroles intensiveren. We hebben ontdekt dat het beter werkt bij onze woningbouwconcepten dan bij traditioneel bouwen. Omdat je met dezelfde co-makers werkt, gaat het ‘opvoedproces’ sneller. Dat biedt kansen om je met conceptueel bouwen te onderscheiden.”

“Mijn tip is om vandaag nog te gaan beginnen, want er komt een behoorlijk administratief proces op je af. Kies een kwaliteitsborger en ga aan de slag.”

De knip binnen de bouwactiviteit

Tjebbe Römer, beleidsmedewerker bouwkwaliteit bij het ministerie van BZK, legt de groep uit wat de Wkb nou eigenlijk precies inhoudt. “Met de komst van de Omgevingswet gaat er veel veranderen. De bouwtechnische en ruimtelijke beoordeling wordt uit elkaar gehaald en gesplitst in twee los van elkaar staande activiteiten. De (technische) bouwactiviteit en de Omgevingsplanactiviteit.” Tjebbe noemt dit ‘de knip binnen de bouwactiviteit’, waar een handige factsheet voor is opgesteld. “Eigenlijk doorloop je dezelfde procedures als nu, alleen het stappenplan verandert. Je vraagt eerst een vergunning Omgevingsplan aan. Daarna doe je een bouwmelding. Je voert kwaliteitsborging uit tijdens de bouw en doet een gereedmelding.” Hoe dit precies in zijn werk gaat, wordt uitgebreid toegelicht door Stichting iBK. Aandachtspunten blijven onder andere de borging van het ontwerp door de aannemer, de detaillering van het ontwerp en waarschuwingen inzake de uitvoerbaarheid. Tjebbe geeft ook een tip mee, of anders gezegd ‘een kans’: “Alles wat je zelf borgt hoeft de kwaliteitsborger niet meer te doen. Leg vast wat je bouwt, bouw een dossier op en voer zelf keuringen uit. Maak de kwaliteitsborger overbodig!”

Bevoegd gezag als VAR

Tijd voor, zoals Wico Ankersmit het zelf noemt, de kalkoen die niet op het diner staat. Hij is directeur Vereniging Bouw- en Woningtoezicht Nederland en is de laatste die om de nieuwe wetgeving heeft gevraagd. Kortgezegd vanwege het feit dat hij binnen de proefprojecten ‘de tijdswinst nog niet gevonden heeft’. “Met de knip moeten we goed blijven nadenken hoe we het proces zo efficiënt mogelijk houden. De ruimtelijke uitdagingen waar we voor staan hebben direct te maken met de invloed op de omgeving. Laten we niet vergeten: De Wkb zit ín de Omgevingswet. Dat is geen losstaand iets. De uitdaging blijft straks: mag ik dit concept op deze plek gaan bouwen. Het concept zelf en de kwaliteit ervan zie ik niet als de grootste bottleneck. Dat heeft het gros van de bouwers gewoon goed geregeld. Wat we niet moeten vergeten is dat het bevoegd gezag een belangrijke rol blijft houden. Ik vergelijk het wel eens met de voetballerij. De kwaliteitsborger is straks de scheidsrechter in het veld. Die weet welke partijen er aan het spelen zijn, kent de regels en leidt de wedstrijd. Hij kan hooguit een gele kaart trekken. Het bevoegd gezag is de VAR. Zij kunnen ingrijpen en een rode kaart trekken. Maar als de wedstrijd gewoon volgens de regels wordt gespeeld, is er vrij weinig aan de hand.

Of we er als gemeenten klaar voor zijn? Ik betwijfel het. Capaciteit kan een spelbreker worden. Er zijn weinig mensen beschikbaar. Maar laat het je niet weerhouden. Zorg dat je je eigen proces op orde hebt. Ga met een proefproject aan de slag. Daar heb je ongeveer nog een half jaartje tijd voor.”

Certificeer prefab woningconcepten

Maar hoe zit het bijvoorbeeld met certificering van prefab woningconcepten? Jack van Hoof van BouwQ schetst een aantal efficiëntiemogelijkheden voor prefab concepten. “Materialen, producten of bouwmethoden hoeven met een certificaat of kwaliteitsverklaring niet opnieuw door de kwaliteitsdrager gecontroleerd te worden. De kwaliteitsborger controleert enkel of het gecertificeerde materiaal, product of bouwmethode op de juiste manier is toegepast. Als de kwaliteitsborger in zijn risicobeoordeling vaststelt dat kwaliteitscontrole van de aannemer op onderdelen voldoende is, dan kan worden volstaan met het overleggen van bewijsstukken van kwaliteitscontrole door de aannemer aan de kwaliteitsdrager. De kwaliteitsdrager kan ook gebruikmaken van de prestaties van de aannemer uit het verleden. Ook processen zijn certificeerbaar.”

Wat Jack betreft zit het zwaartepunt voor prefab woningconcepten aan de voorkant van het proces. De hamvraag blijft: Hoe controleer je nou je eigen werk? Bijvoorbeeld als het om koper opties gaat. “Zorg dat je een beeld hebt van welke koper opties je in portefeuille hebt. Beoordeel die aan de voorzijde en er hoeft alleen nog maar gecontroleerd te worden of de optie correct is uitgevoerd. Let wel: hoe meer opties, hoe meer werk.” Op de vraag of er met certificering geen kwaliteitsborger meer nodig is, is Jack helder: “Die blijft nodig om het borgingsplan vast te stellen. Maar als je gecertificeerd bent, hoeft de kwaliteitsborger veel minder te doen. En niet onbelangrijk: met een certificering gaan de jaarlijkse kwaliteitsborgingskosten aanzienlijk omlaag. Want hoe hoger het productievolume, hoe meer routine en hoe minder steekproeven er nodig zijn.”

Conceptbouwers hebben de boel op orde

Erik Schot van PlanGarant en Marcel Ponjee van Bouwkwaliteit Plus delen met ons de resultaten van de scan ‘Kwaliteitsborging bij conceptuele bouw’. Belangrijke conclusie is dat conceptuele bouwers nagenoeg al aan de wettelijke eisen voor kwaliteitsborging voldoen. “Conceptbouwers hebben de boel op orde en kunnen met een goed gevoel de Wkb in stappen. Het kwaliteitsdenken zit er lekker in. Er is serieus over nagedacht en de visie op het concept is helder.” Dat is goed nieuws. Maar hoe kun je inzichtelijk maken hoe ver je als organisatie bent als je bijvoorbeeld niet kiest voor certificering? “Daar hebben we een online quickscan voor ontwikkeld met de bijbehorende whitepaper ‘Wkb en Conceptueel Bouwen’. Veel processen lopen echter ook nog scheef. Het idee dat je je eigen adviseurs niet hoeft te controleren is een fabel. Jij schakelt de adviseur in, dus je moet zijn werk controleren. Je kunt dat binnen de Wkb niet zomaar klakkeloos overnemen.”

Ook zijn er verschillen binnen het type concepten zichtbaar. Het ene concept is meer een proces en het andere is meer een product. “Bouwen voor de klant is wat conceptaanbieders goed voor elkaar hebben. Maar bouwen volgens het Bouwbesluit? Oef. Voldoen aan de technische regelgeving, dat consequent goed vastleggen en een database opbouwen is andere koek. Er wordt veel over controle gepraat, maar het gaat over het vastleggen van bewijslast dat je het goed hebt gedaan. Of er genoeg kwaliteitsborgers zijn om de kwaliteit te borgen? Draai het om: als je je kwaliteit op orde hebt, dan zijn er minder kwaliteitsborgers nodig. Maar ja, als je volgens het Bouwbesluit bouwt, heb je eigenlijk ook geen gemeente meer nodig, toch?” De cynische grap wordt met gegrinnik in de zaal ontvangen.

Proces afstemmen op Wkb

Als laatste sluit Mick Knoben, proces specialist bij Barli, aan voor een vragenvuur. Samen met PlanGarant heeft hij twee proefprojecten opgestart. De geleerde lessen? “De kwaliteit van onze woningen is goed, maar in het proces ernaartoe hadden we wel wat issues. De woning voldeed opeens niet meer aan hoe we de woningen willen realiseren. Dan moet je aanpassingen doen in het proces en dat heeft impact. In ons proces zagen we dat we varen op kennisdragers. Wat gebruiken zij als norm? Is dat ook daadwerkelijk dé norm? Welke norm hoort bij het hele HSB-proces? Onze productie komt uit een 3D-model en daarop worden de machines geautomatiseerd aangestuurd. We moesten het model dus input geven over de verwerkingskwaliteit, zodat we weten waar ieder element aan voldoet. Het voordeel is dat we nu al die procesmatige verbeteringen hebben doorgevoerd. Het werkt efficiënter én volgens de nieuwe standaard.

We moesten de nieuwe richtlijnen met de medewerkers aan de lijn doornemen en implementeren in het werkproces. Ons voordeel is dat we een fabrieksmatig bedrijf zijn. Iedereen werkt al met tablets, dus in het proces kunnen we een geautomatiseerd controlesysteem verwerken. Medewerkers krijgen een melding om een beeld van de kwaliteit te registreren. Zo simpel is het. Verder maakt het voor ons proces niet uit of we module A, B of C aan het bouwen zijn, maar we zijn wel aan het kijken hoe we onze modules kunnen gaan certificeren. Dat maakt het borgingsproces nóg eenvoudiger.”

Aan. De. Slag!

Olga Görts - van de Pas sluit de themasessie af met een call to action: Ga. Aan. De. Slag! De Wkb komt er 1 januari 2024 echt aan! Van beleid tot uitvoering is openheid en transparantie nodig. Alleen dan kunnen we van elkaar leren. Het NCB-implementatieteam ondersteunt en adviseert bouwers, zodat iedereen straks ‘Wkb-proof’ is. Maak daar gebruik van! Alle inzichten die we met elkaar opdoen gaan we in het najaar nog een keer met jullie delen, dus sluit aan en neem je praktijkervaringen mee!”

Download hier de presentaties van de sprekers:

De presentatie van Tjebbe Römer van Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
De presentatie van Wico Ankersmit van de Vereniging Bouw- & Woningtoezicht NL.
De presentatie van Natalie Versnel en Marco van Meel van SWK.
De presentatie van Jack van Hoof van BouwQ.
De Presentatie van Erik Schot van PlanGarant en Marcel Ponjee van Bouwkwaliteit Plus.